भोजपुरी शब्दकोष-BHOJPURI SHABDKOSH

Amit Kumar Sachin

Updated on:

भोजपुरी शब्दकोष-BHOJPURI SHABDKOSH


हमार  कोशिश बा की रउवा लोगन के भोजपुरी के प्रती लगाव बढ़ावल जाव वोही मकसद से  पर भोजपुरी शब्दकोश पेज बनावल गईल बा, भोजपुरी के शब्द के जानकारी बढ़े आ जे भोजपुरी नइखे जानत भा जाने के इच्छा रखत बा त वो लोग ख़ातिर भी इ पेज बहुत उपयोगी बा।

इ शब्दकोश भोजपुरी वेबसाइट जईसे की जोगीरा डॉट कॉम (http://www.jogira.com) से लिहल गईल बा
अगर रउओ -पास कवनो भोजपुरी शब्द बा त  भेजी ओकरा के शामिल कईल जाई

 
 
 अईसन = ऐसा 
अउसना = गर्मी के कारण किसी वास्तु का ख़राब होना
अँउघी –  नींद
अँकवार –  आलिंगन
अँकवार –  आलिंगन, गले लगाना
अगिला = आगे वाला , अग्रिम
अँगूरी –  ऊँगली
अँजोरिया –  चांदनी
अँहार –  अँधेरा
अंगेया –  भोज-निमंत्रण
अंजोर –  उजाला
अउर –  और
अउर का –  और क्या
अउस –  उष्ण
अकाज –  विलम्ब
अक्किल –  अक्ल, बुद्धि
अगतियार –  अख्तियार, अधिकार
अगराइल –  इतराना
अगोरल –  रक्षा करना, देख रेख करना
अछ्रंग –  दोष, इल्ज़ाम
अजवारल –  एक बर्तन का सामान दूसरे में सुरक्षित करना
अझूराइल –  उलझना, झगड़ना
अधिकई –  औकात या सीमा के बाहर काम करना, ज्ञान नहीं फिर भी किसी काम में हाथ डालना
अनखाती –  बहुत कम अन्न खाने वाला
अनघा –  बहुत
अनठिआवल –  सुनकर भी अनसुना करना
अनस –  ऊँब, खींज
अनेरिया –  अज्ञात व्यक्ति, लवारिस
अन्देशा –  पुर्वानुमान, आशा रखना
अन्हरिया –  अंधकार
अन्हरिया रात –  अँधेरी रात
अपटा पटौनी –  खेत में पानी पानी छोड़, अपने-आप सिंचाई
अबर –  कमजोर
अबेर –  देर
अभागा –  दुर्भाग्यशाली, जो कुछ काम ना करे खाकर पटाया रहे, अकर्मण्य
अमल –  नशा, आदत
अरगनी –  रेंगनी, हैंगर
अरिया –  किनारा
अलोता –  आड़ में
असों –  इस वर्ष
आँतर –  अन्तर, एक दिन बीच कर के
आइल गइल –  आना जाना
आगर –  गुणवान
आनकर –  दूसरे का
आनका –  अन्य
आनऽल –  सामान लाना, लाना
आयिल-गईल –  आना जाना
आव-भगत –  स्वागत
इच्छा –  रुचि, चाहत, दिलचस्पी
इतमिनान –  आराम
इनार –  कुआँ
इम्तिहान –  परीक्षा
इयाद –  याद
ईया/आजी  –  दादी
उकसावल –  उत्प्रेरित करना
उघरल –  खुला
उचकुन –  किसी वस्तु को थोड़ा ऊँचा या समतल करने के लिए उसके नीचे लगाया जाने वाला लकड़ी, पत्थर या मिट्टी का छोटा टुकड़ा।
उजिआइल –  उपजना, बढ़ना
उठौना –  किसी चीज का नियमित रूप से लेना जिसके मूल्य का भुगतान एक निश्चित समय पर किया जाता है।
उदःबेग –  बेचैनी
उनुकर –  उनका
उपरी बेरा –  दोपहर के बाद का समय
उलाड़ –  बैलगाड़ी पर जब अधिक माल लाद दिया जाता है, तब अगले हिस्से का ऊपर उठना, हल्का हो जाना उलाड़ कहलाता है
उसर –  बंजर, जहाँ उपज ना हो
ऊँभ-चूभ –  बेचैनी
एकइस –  इक्कीस, 21
एने –  इधर
एने ओने –  इधर उधर
एही कुल्ही –  यही सब
ओठँगना –  लेटना, सोना
ओठंगल –  लेटा हुआ, लेटना, पड़ा होना
ओरहन –  उलाहना
ओरिया –  तरफ, दिशा
ओलरना –  झुकना
ओसारा –  दलान
ओसारा –  बरामदा, मकान के आगे बना हुआ दालान, छज्जा
ओहरल –  पचकना
ओहिजा –  वहाँ, वहीं
कइसन –  कैसा
कइसे –  कैसे
कइसे भइल –  कैसे हुआ
कउआ –  कौआ
कउड़ा –  अलाव
ककही –  कंघी
कगरी –  किनारा
कचोरा –  कटोरा
कठेस –  कड़ा, कसा हुआ
कनिया –  दुल्हन
कबहूॅं –  कभी
कमासुत –  मेहनती
करजा –  कर्ज, उधार
करलूठा –  काला
करवाइन / किरवाइन –  जिस बर्तन में मांस-मंछली पकाया अथवा रखा जाता है, उस बर्तन को करवाइन बर्तन कहते हैं।
करिया –  काला
करेजा –  कलेजा
कलजुग –  कलयुग
कवन-कवन –  कौन कौन
कहनाम –  कथन, कहावत
कहवाँ –  कहाँ
कहार –  भार उठाने या ढ़ोने वाला
कांदो –  कीचड़
कान्ह –  कन्धा
काशी के फिरता –  चतुर, चालाक
किरपा –  कृपा
किरिन –  किरण
किरिन –  किरण
किरिया –  कसम
किसिम –  प्रकार
किस्सा –  कहानी
कीनना –  खरीदना
कुकुर –  कुत्ता
कुपातर –  अयोग्य
कुबत –  शक्ति
कुबेरा  –  गलत समय
कुल्ही –  सब
कूंची –  झाड़ू
केतना –  कितना
केने –  किधर, कहाँ
केवाड़ी –  दरवाजा
केहुए केहुए –  कोई कोई
केहू –  कोई
केहू तरेह –  किसी तरह
कोरा –  गोद
कोहनाना –  क्रुद्ध होना
कोहबर –  भीतर घर जहाँ वर वधू साथ बैठेते हैं।
खउराह –  नुकसान करने वाला, असभ्य
खखुआइल –  असंतोष, किसी चीज को पाने के बेचैन होना
खदकल –  उबलना
खदऽकल –  खौलना
खरकट्ल –  जूठा बर्तन जिसमें अन्न सूख गया हो।
खरिका –  दांतखोदनी
खातिर –  स्वागत, के लिए
खाल –  गढ्ढा, नीचा, छाल
खियाना –  घिसना
खिरकिट्टी –  दुबला – पतला
खुखुड़ी –  अन्नरहित भुट्टा
खुर –  पशु या जानवर के पैर का निचला भाग
खेलवना –  खिलौना
खोंट्ल –  चुनना, उपर से तोडना (धोती खोंट्ल, साग खोंट्ल)
खोंता –  घोंसला
खोइंछा –  विवाहिता के फांड़ (आँचल) में रखा जाने वाला अन्न-द्रव्य
खोइछा –  आँचल
गजन –  परेशानी, परेशान, दिक़्क़त
गतर –  छोटा सा भाग, अंश
गतान –  बांधने के लिए प्रयुक्त मूंज, पुआल आदि का ऐंठा हुआ रस्सा
गनल-गूथल –  सीमित, गिना हुआ
गाछ-विरिछ –  पेड़-पौधा
गाछी –  वृक्ष
गोनतारी –  खाट के पैर वाला स्थान
गोड़ –  पैर
घाम –  धुप
घीन –  नफरत
घोनसारी –  भूंजा भूंजनेवाला जगह
चउकस –  बढ़िया, अच्छा
चन्नन –  चन्दन
चरचा –  चर्चा
चहुँपल –  पहुंचना
चाउर –  चावल
चाकर –  चौड़ा, नौकर
चाम –  चमड़ा
चाव –  उत्साह, रुचि
चिउटी –  चींटी
चिरई –  चिड़िया
चिरकुट –  फटा कपडा
चिहाना –  आशचर्यचकित होना
चीखना –  स्वाद लेना
चीन्हना –  पहचानना
छाल –  छिलका, चमड़ा
छितराना –  बिखराना
छूँछ –  खाली
छेकना –  रोकना
जइसे  –  जैसे
जइसे तइसे  –  जैसे तैसे
जमकल –  जमा हुआ
जिआन –  बर्बाद
जीयरा –  ह्रदय
जोखना –  तौलना
जोन्ही –  तारा
जोरन –  जामन
जोहना –  खोजना
झापड़ –  थप्पड़
झुलुवा –  झूला
झोटा –  केश, बाल
झोप –  फलो का झुण्ड
झोरा –  झोला
टांगी –  कुल्हाड़ी
टिकूली –  बिंदी
टिकूली –  बिंदी
टिकोरा –  छोटा आम
टुटल –  टूटना
टूंगना –  ऊपर से काटना
ठेहुन –  घुटना
ठेहुन भर  –  घुटने तक
डंटा –  डंडा
डरार –  लकीर, मेढ़
डेग –  कदम
ढेबुआ –  पैसा
ढेर –  ज्यादा
तइयार –  तैयार
तनिका –  थोड़ा
तमेचा –  थप्पड़
तरकारी –  सब्जी
तरास –  प्यास
तहार –  तुम्हारा
तानना –  फैलाना
तुरना –  तोडना
तुरहा –  फल सब्जी तोड़ने वाला
तुराना –  बंधन से रहित होना
थरिआ –  थाली
थोपी –  थप्पड़

थेथर -जिद्दी, हठी

दवाई –  दवा
दस्तखत –  हस्ताक्षर
दाएॅं –  दाहिना, दाहिनी तरफ का, दाहिने हाथ का
दुआर –  द्वार, घर का अगला भाग
दुबराइल –  कमजोर, कमजोर होआ
दुलरुवा –  प्यारा
दोसर –  दूसरा
दोहरवनी –  दुबारा, फिर से
धनिक –  धनवान, पैसे वाला
धराइल –  पकड़ना, रखना
नइहर –  विवाहिता स्त्री की दृष्टि से उसके माता-पिता का घर और परिवार। नैहर। पीहर। मायका
नरम –  मुलायम, कोमल
नियर –  जैसा
नियरा –  नजदीक
निहारत –  देखना
निहोरा –  निवेदन
नीन –  नींद
नीमन –  अच्छा
नून –  नमक
पइसा –  पैसा
पईचा –  उधार
पतई –  पत्ता, पत्ती
पतियाना –  विश्वास करना
परसादी –  प्रसाद
परान –  प्राण
परिकना –  अभ्यस्त होना
परेवा –  कबूतर
परोजन –  उत्सव
पलानी –  झोपडी
पसिजल –  पिघलना, पिघला हुआ
पसेना –  पसीना
पहरुवा –  पहरा देने वाला
पहिले पहल –  पहली बार
पहुचल –  पहुचना, मिलना
पातर –  पतला
पारापारी –  एक बाद एक
पाहुन –  अतिथि, मेहमान
पिछुवारा –  घर का पिछला भाग
पियराना –  पीला होना
पिल्ला –  कुत्ता, कुत्ता के बच्चा
पिसान –  आटा
पुरान –  पुराना
पूरुब –  पूर्व, पूरब
पेहान –  ढ़क्कन
पैना –  छड़ी
पौंड़ना –  तैरना
फजीर –  सुबह
फाँड़ –  आँचल
फाटक –  दरवाजा, कपाट
फिकिर –  चिंता
फुहर –  गंदा
फूटल –  फूटना, निकलना
फेकरना –  रोना
फेन –  झाग, गाज
फेर –  फिर, दुबारा
फेर कबो –  फिर कभी
फेड़ –  पेड़
बउराह –  पागल
बगईचा –  बगीचा
बछरू –  बछड़ा
बटोरना –  एकत्रीत करना
बतइबऽ –  बताना, बतलाना
बतास –  हवा
बतियावत –  बात-चीत
बदरी –  बादल
बयार –  हवा, हल्की हवा
बरतुहार –  अगुवा, शादी के लिये घर आये लोग
बरफ –  बर्फ
बरियार  –  ताकवर
बरिस –  वर्ष
बरुआ –  ब्रह्मचारी
बसवारि –  बाँसो का जन्म स्थान
बसिया –  बासी
बहंगी –  भार ढोने वाला बांस का बत्ता
बाँचना –  पढ़ना
बाइली –  बाहरी (व्यक्ति) या बाहरी आदमी
बाएॅं –  उलटा हाथ, बायें तरफ
बाकिर –  लेकिन
बाचल –  बाकी
बारना –  जलाना
बारी –  पारी
बावग –  गन्ने/ऊँख की पहली बुआई
बिछना –  चुनना
बिछिली –  फिसलन
बिदेश –  विदेश, दूसरा देश
बियाह –  विवाह, शादी
बिसभोर –  भूल जाना
बिहाने –  सुबह
बुरबकs –  मुर्ख
बूकना –  पीसना
बेंवत –  औकात
बेजोड़ –  बहुत अच्छा
बेमारी –  बीमारी
बेरहनी –  कुसंस्कारी औरत
बेरा –  समय
बोखार –  बुख़ार
बोरल –  भींगोना
बोरसी –  अँगीठी
बड़का –  बड़, बड़ा
बड़का –  बड़े लोग, प्रतिष्ठित, बड़ा (आकार में)
बड़हन –  बड़ा
बड़ाई –  प्रसंसा
भइल –  हुआ
भईंस –  भैंस
भउजी –  भाभी
भउर –  आग
भकजोनी –  जुगनू
भरम –  भ्रम
भरसक –  शक्ति भर
भीजल –  भींगा हुआ
भुवर –  भूरा
भूईयाॅं –  नीचे, जमीन पर
भोर –  सबेरा, सुबह
भोर परल  –  भूल जाना
मइल –  मैल
मउअत –  मौत
मउगी –  स्त्री
मऊरी / मऊर –  सेहरा
मचिया –  छोटी खाट
मडइ –  झोपडी
मन परल  –  याद आना
मरद –  मर्द, पुरुष, पति
महकउआ –  सुंगन्धित, खुशबू देने वाला, खुशबूदार
महतारी –  माँ, माई
माहुर –  जहर
माड़ो –  मंडप
मुसकइल –  चूहे द्वारा बनाया गया बिल
मुस्मात –  विधवा
मुड़ी –  सिर
मेहरारू –  औरत, पत्नी
मोटरी –  गठरी
मोरी –  नाली
मोलायम –  मुलायम, नरम
रउरा / रउवा –  आप
रखवार –  रक्षक
रेक्सा –  रिक्शा
लइकाई –  बचपन
लक्कम –  आदत
लगले –  साथ ही, लगे हाथ
लगहर –  दूध देने वाली गाय या भैंस
लबजा –  झूठा
लमहर –  लंबा
ललना –  बच्चा
लाँगा –  नंगा, नीच
लाबरा –  झूठा
लिलार –  ललाट, माथा
लूर –  ढंग, तरीका
लेआवल –  किसी सामान को लाना
लेहना –  चारा
लेहना –  चारा
लोर –  आँसू
संघतिया –  यार, दोस्त
सउसे –  साबुत
सगरी –  सब
सनचित –  चुपचाप, शान्त
सबसे पहिले –  सब से पहले
सबुर –  संतुष्टि, धैर्य, सब्र, सहनशीलता
सभत्तर –  हर जगह
सहकल –  मन का बढ़ना
सहेजना –  ठीक करना
साँच –  सच
साँझ –  शाम
साइत –  शायद
सानल –  मिलाना, गूंथना
सार –  साला, श्यालक
साहेब –  साहब
सींझना –  पकना
सुकवार –  कोमल
सुन्नर –  सुन्दर
सुपुली –  छोट सुप
सुरती –  खैनी, तम्बाकू
सुरसती –  सरस्वती, हिन्दूधर्म में ज्ञान की दैवी
सूगा –  तोता
सेमरा –  खेत की दो बार जुताई
सेराइल –  ठंढा होना
हजाम –  बाल, दाढ़ी बनाने वाला, नाइ
हबर-हबर –  जल्दी-जल्दी
हरवाह –  हल चलाने वाला
हाली-हाली –  जल्दी-जल्दी
होखे वाला –  होने वाला
होरहा –  भुट्टा
फ़ानना –  कूदना
फ़ीचना –  निचोड़ना

Leave a Reply